Günlük hayatta sıklıkla duyduğumuz "plasebo etkisi", bir tedavinin ya da mücadele yönteminin gerçek bir biyolojik etkisi olmasa bile, kişinin ona inanması sonucu olumlu bir yanıt alınması olarak bilinir. Ancak, plasebo etkisinin bir de karanlık tarafı vardır: Nosebo etkisi. Peki, nosebo etkisi nedir ve nasıl işler?

Nosebo etkisi, tam tersine, bir kişinin olumsuz bir beklenti içine girmesi sonucu, gerçekte zararsız veya etkisiz bir şeyin bile ona zarar verebileceği algısını yaratmasıdır. Bu durum, psikolojinin ve bedenin gücünü ortaya koyan çarpıcı bir gerçektir. Kâğıt üzerinde zararsız olan bir ilacın ya da herhangi bir maddeye maruz kalmanın, kişinin inançları ve kaygıları nedeniyle fiziksel rahatsızlıklara yol açması nosebo etkisinin temelidir.

Nosebo Etkisi Nasıl Ortaya Çıkar?

       1. Beklenti ve Endişe: Kimi zaman doktorlar hastaların yan etkiler konusunda fazla bilgi vermekten kaçınırlar, çünkü bir hasta bir ilacın yan etkilerini ne kadar detaylı bilirse, o yan etkileri yaşama olasılığı o kadar artar.

       2. Toplumsal ve Kültürel Etkiler: Bazı hastalıklar veya yan etkiler, toplum tarafından sürekli gündeme getirildiğinde insanlar bu belirtileri yaşamaya daha yatkın hale gelir.

       3. Stres ve Kaygı: Kronik stres altındaki kişiler, vücutlarının normal reaksiyonlarını bile bir hastalık belirtisi olarak algılayabilirler ve bu da nosebo etkisini tetikler.

Gerçek Hayattan Çarpıcı Örnekler

• Bir hasta, doktorunun yan etkilerini anlattığı bir ilacı kullandıktan sonra midesinin bulandığını söyleyerek acile gider. Yapılan testler sonucu hastaya aslında plasebo (etkisiz madde) verildiği ortaya çıkar.

• "Elektronik hassasiyet" sendromu yaşayan bazı insanlar, aslında kapatılmış olan Wi-Fi sinyallerine maruz kaldıklarını düşünerek baş ağrısı ve mide bulantısı gibi semptomlar geliştirirler.

• Bazı hastalar, röntgen ya da MR gibi tamamen zararsız tıbbi görüntüleme yöntemlerinin bile "radyasyon verdikleri" düşüncesiyle, vücutlarında yanma hissi ve halsizlik yaşayabilirler.

• Örneğin, BioNTech aşısı olanların kalp krizi geçirebileceğine dair haberler çıkan haberler, bunun tek nedeninin aşı olduğu tarafta abartılı söylemler, insanların korkuya kapılmasına izin vermesi ve gerçekten kötü hissetmesine neden olabilir. Oysa kayıtlara geçen veriler bu tür iddiaları desteklemiyor. Burun etkisi, burada devreye alınarak bireylerin psikolojik parametrelerinin fiziksel belirtilerinin tetiklenmesine sebep olabilir. Kişi, maruz kalabileceği olumsuz bilgi ve beklentiler nedeniyle göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi yaşayabilir ve bu ciddi bir sağlık sıcaklığının alevlenmesini daha da kaygılandırabilir. Bu durum, stres seviyesini arttırarak gerçekten sağlık sorunları yaşama riskini bile arttırabilir.

Nosebo Etkisinin Önlenmesi Mümkün mü?

Nosebo etkisini ortadan kaldırmanın en etkili yolu, bilgi kirliliğinden uzak durmak ve doktor ile hasta arasındaki iletişimi düzgün sağlamaktır. Olumsuz beklentilere kapılmak yerine, olumlu düşünmenin fiziksel ve ruhsal sağlığımıza etkisini göz ardı etmemek gerekir.

Sonuç olarak, zihnimiz bedenimiz üzerinde büyük bir gücüe sahiptir. Plasebo etkisinin iyileştirici gücünü nasıl kabul ediyorsak, nosebo etkisinin de bizi hasta edebileceğini anlamak ve bu farkındalıkla hareket etmek, sağlıklı bir yaşam için kritik bir adımdır.