Yaklaşık üç aydır, E. General Mustafa Kemal Tutkun’un Çanakkale Harekatını anlatan dört ciltlik (yaklaşık 1400 sayfa) kitaplarını okuyordum. Bu kitaplar ast birliklerin ve harekat ortamının pek çok ayrıntılarını içermektedir.

Birinci Dünya Savaşı süresince Osmanlı devleti Sarıkamış, Çanakkale, Galiçya (Bugünkü Polonya-Ukrayna sınırları içinde), Irak ve Filistin cephelerinde pek çok harekat icra etmiştir.

Bunlardan sadece Çanakkale’de başarılı olunmuş, diğerlerinde genel anlamda yenilgi alınmıştır. Bu cephelerin hemen hemen hepsinde Alman komutanlar da görev almıştır.

Buna karşın Almanlar diğer cephelerdeki yenilgileri üstlenmezken Çanakkale’deki başarıyı kendilerine mal etme çabasına girmişlerdir.

Askerlikte iyi ve kötü, başarı ve başarısızlıktan komutan sorumludur. Bu nedenle Çanakkale Harekatı’nı yürüten 5.Ordu Komutanı Alman General Liman von Sanders’i başarının kahramanı olarak görebiliriz.

Oysa asker Türk askeri, komutanların büyük bir bölümü Türk komutanlar, sefer için sağlanan imkanlar yine Türk insanının emeğidir.

General Liman von Sanders harekatın başlangıcında birliklerimizi hatalı bir tertiplenme içine sokmuştur. Bu hatalı tertiplenme zayiatın (şehit, yaralı, kayıp, esir) sayısını artırmış, bazı durumlarda da yenilgiye ramak kalmıştır.

Liman von Sanders’in hatalı kararlarını telafi eden Seddülbahir bölgesinde 9.Tümen, 26.Alay, 3.Tabur Komutanı Bnb. Mahmut Sabri Bey, Arıburnu bölgesinde ise 19.Tümen Komutanı Yb. Mustafa Kemal olmuştur. Bir başka hatalı kararını bu kez yine Albay Mustafa Kemal Anafartalar’da telafi etmiştir.

Bu nedenle Çanakkale Harekatı Mustafa Kemal’siz düşünülemez, düşünülmemesi gerekir. 

Çünkü;

Yb. Mustafa Kemal, Çanakkale Harekatı’na 19.Tümen Komutanı olarak başlamış, 25 Nisan-17 Mayıs 1915 tarihleri arasında Kolordu seviyesinde, 08 Ağustos-10 Aralık 1915 tarihleri arasında ise Ordu seviyesinde birliklere komuta etmiştir.

Mustafa Kemal’in komuta ettiği 19.Tümen, 25 Nisan günü muharebelere başlamış ve 10 Ocak 1916 tarihine kadar hep cephede ve birinci hatta kalmıştır. Hiç geriye alınıp dinlendirilmemiştir. Bu durumda, bu tümenden başka bir tümen daha yoktur.

25 Nisan 1915 günü kara harekatı başladığında Yb Mustafa Kemal, Ordu Komutanı, iki kolordu komutanı, bir Müstahkem Mevki komutanı ve 6 tümen komutanından birisi idi. Yani muharebeye etki eden ilk 10 kişiden birisi idi.

Ancak 10 Aralık 1915 tarihinde cepheden hastalığı nedeniyle ayrıldığında Çanakkale cephesinde görev alan 19 tümenden yaklaşık sekizine komuta ediyordu. Fiili olarak 5.Ordu Komutanından sonra en fazla birliğe komuta eden bir komutan durumuna gelmiştir. Bu esnada;

Güney Grup Komutanı olan 2.Ordu Komutanı Vehip Paşa iki kolordu ve 4 tümene,

Kuzey grup Komutanı olan Esat Paşa 2 tümene,

Asya Grup Komutanı Alman General Weber 2 Tümene,

Anafartalar Grup Komutanı Alb. Mustafa Kemal ise iki kolordu ve 7 tümen, bir süvari alayı, bir

müfrezeye komuta ediyordu.

Kara Harekatının başladığı 25 Nisan 1915 ve harekatın fiili olarak sona erdiği 10 Ocak 1916 tarihleri arasındaki 8,5 aylık süre içerinde komutanların cephede fiili çatışmada bulunma süreleri;

-          General Liman von Sanders ………8,5 ay,

-          Esat Paşa……………………………8,5 ay,

-          Vehip Paşa …………………………3 aydır.,

-          Yb/Alb. Mustafa Kemal ……….….7,7 ay,

-          Yb. Selahattin Adil ………………..5,5 ay,

Alb. Mustafa Kemal, 08 Ağustos 1915 günü, Anafartalar Grup Komutanlığı’na Liman von Sanders tarafından Ordu ve Kolordu komutanları dururken tercih edilmiştir. Çünkü, Liman von Sanders yaptığı hatayı ancak Mustafa Kemal’in telafi edeceğini bildiği için onu tercih etmek zorunda kalmıştır.

Anafartalar Grup Komutanlığı esnasında 2. Ordu Komutanı Vehip Paşa’nın cephe sorumluluğu 6 km kadar, Kuzey Grup Komutanı Esat Paşa’nın cephe sorumluluğu 4 km kadar iken Alb. Mustafa Kemal’in cephe sorumluluğu 20 km. kadardır.

Bununla birlikte yaklaşık 150 bin olan düşman mevcudunun 100 bine yakını Alb. Mustafa Kemal’in Anafartalar Grubunun karşısında bulunuyordu.

Çanakkale Harekatına katılan komutanları değerlendirirken şu konuları dikkate almak gerekir:

-          Cephede kaldığı süre,

-          Muharebe etkinliği,

-          Komutanlık seviyesi,

-          Kritik yer ve zamanda bulunma durumu,

-          Görev istek ve arzusu,

-          Muharebenin geleceğine ilişkin görüşleri,

-          Yaptığı planların etkinliği,

-          Sorumluluk üstlenme isteği,

-          Aldığı ödüller,

-          Yapılan ikaz ve cezalandırmalar.

Sonuç olarak, Churchill anılarında Mustafa Kemal’den “Kaderin adamı”, İngiliz resmi tarih yazarı Aspinal Olgander “Olağanüstü bir komuta dehası”, Avusturalyalı resmi tarih yazarı C.E.W. Bean “Doğu cephesindeki en büyük lider” olarak bahseder.

Çanakkale Harekatı, Alman komutanın iyi yönetiminden ziyade başta Yb/Alb. Mustafa Kemal olmak üzere değerli Türk komutanlar ile vatanı için savaştığının bilincinde olan Türk askerinin göğsünü siper etmesi sayesinde kazanılmıştır.

Eğer başarı için simgesel bir Türk komutan ifade edilecek ise onun adı Mustafa Kemal’dir