1971 Mayıs ayında yurtdışına çıkan Kıvılcımlı, çileler, acılar, ihanetler ve cinayet girişimleri ile geçen 5 ayın sonunda Belgrad’da öldü. Arkasında çok sayıda eser, devlete karşı abideleşen bir direnme azmi, örnek bir insan kişiliği bırakarak ayrıldı aramızdan. Bu 5 ayın öyküsünün bir kısmını yolda tuttuğu günlüklerden oluşan “Günlük Anılar” kitabından öğreniyoruz. Kendisinin değinmediği bazı noktaları da (Örneğin, Bulgar Komünist Partisi yetkililerinin partiden atıldığını söylemediklerini) başka kaynaklardan öğrendik kimimiz. Yakın zamanda yayınlamayı düşündüğümüz Orhan Aksungur, Ahmet Camuşçuoğlu ve Fuat Fegan’ın rapor, yazı ve mektuplarından oluşan “OA DOSYASI” yayınlandığında kaçışla ilgili başka bilgiler de edineceğiz.[Bu dosyayı kitap haline getirip 2018 yılı Mayıs ayında Sorun Yayınları’ndan yayınladık.] Dahası, kaçış dönemi ve sonrası her yönden araştırılmaya ve tartışılmaya değer bir dönemdir. Kıvılcımlı’nın ölümünden sonra herkes kendi yönüne göre ona kararlar aldırıyor, kendi davranışlarını Kıvılcımlı’ya onaylatır değerlendirmeleri gerçekler diye sergiliyorlar. Ortada tanık da olmadığı için inanmamızı bekliyorlar.
Kıvılcımlı 11 Ekim 1971’de öldü. Ölümünün üzerinden 1 yıl geçmeden Kıvılcımlı izleyicileri 3 ayrı koldan Parti kurmaya giriştiler. Kıvılcımlı’nın ölümünün ardından Türkiye’ye ayrı ayrı dönen A. Camuşçuoğlu ve O. Aksungur, ayrı kollardan parti kurmaya çalışırken, Kıvılcımlı düşüncesinde buluşmuş olan 68 gençliğinden kimileri de ilerde Kıvılcım grubu olacak çalışmaları sürdürüyorlardı. Bunlara Almanya’da olan ve 1974’te Derleniş Yayınları ve TDF etrafında kümelenen F. Fegan’la bağlantılı olanları da eklersek 4 gruba çıkıyoruz. O zamandan bugüne değin geçen zamanda o kadar çok şeyler oldu ki, artık Türkiye Sosyalist Hareket Tarihi içinde bir Kıvılcımlıcı Hareket Tarihi tartışmaları açmak ve o tarihi yazmak gerektiğine de inanıyorum.
Yayınlara dönersek:
Kıvılcımlı’nın ölümünden sonra ilk yayınlar Almanya’da 1974 başlarında kurulan Derleniş Yayınları tarafından yapıldı. Kıvılcımlı’nın önemli eseri Devrim Nedir? İlk olarak bu yayınevinden çıktı. Daha sonra çok tanınıp başka birçok yayınevi tarafından da basılan, Kıvılcımlı’nın dergilerde yayınlanmış uzun yazılarından oluşan Broşürler de ilk defa bu yayınevinden basıldı.
İkinci girişim, 1974 Haziran ayında kurulan Türkiye Sosyalist İşçi Partisi (TSİP)nin yayınevi olan Tarih ve Devrim Yayınevi oldu. Bu yayınevi de Kıvılcımlı’nın daha önce yayınlanmış olan bazı kitaplarıyla Almanya’da yayınlanmış olan Broşürlerin tekrar basımı yapıldı. Burada Tarih ve Devrim Yayınevi tarafından yayınlanan kitaplardan Tarih tezi üzerinde bir kez daha durmak isterim. İleriki sayfalarda Tarih Yazıları kitabının tanıtımında da okuyacağınız Fuat Fegan’ın bir değerlendirmesini buraya da almak isterim:
“Doğrudan doğruya konumuzla ilgili olmamakla birlikte, belki yararı olur diye, Kıvılcımlı’nın ‘Tarih Tezi’ konusundaki bazı yanlış görüşleri burada eleştirmek istiyorum.
“Tarih ve Devrim Yayınları arasında çıkan ‘Tarih Tezi’ kitabı genellikle çok yanıltıcı oldu. Bilgisizlik ve bir an önce Kıvılcımlı “bezirgânlığı” endişesi bunda önemli rol oynadı sanıyorum. Bu yanlış adımın genç kuşaklar üzerinde şöyle olumsuz bir etkisine çok şahit olduk:
“- Dr. Hikmet Kıvılcımlı’nın meşhur bir ‘Tarih Tezi’ varmış. Onu öğrenmek lazım. Tamam işte, şimdi kitabı da yayınlandı. Alıp okuyalım!..
“Oysa meselenin aslı tamamen başka. Kıvılcımlı Tarih Tezi’ni yayınlayalı 10 yıl oldu. Tarihsel Maddecilik Yayınları’nın ikinci kitabı olarak 1965 yılı çıkan Tarih-Devrim-Sosyalizm eseri, Tarih Tezi’nin o günkü şartlarda en derli toplu biçimde Türkiye okuruna sunuluşudur. Kıvılcımlı’nın ‘Tarih Tezi’ denince, ilk akla gelmesi gereken eseri budur.
“Peki, Tarih Tezi diye yayınlanan kitap nedir?
“Kitabın başındaki ‘Not’larda dendiği gibi? ‘Dr. Hikmet Kıvılcımlı bu kitabı Tarih-Devrim-Sosyalizm kitabından önce yazdı ve yayınlanmak üzere Toplum Biçimlerinin Gelişimi kitabından sonra daktilo etti. Önsözünü kaleme aldı... vs.’ mi?
“Yukarıda da belirttik? ‘Bilmediğini bilmemek’ gibi bir feci durum karşısındayız.
“Tarih Tezi kitabı bir derlemedir:
“- ‘Tartışılacak Tarih Tezi’ makalesi daha önce TÜRK SOLU dergisinde yayınlandı (Sayı 35-36, 16-23/7/1968). Kitaba aktarılırken, dergideki teknik hataların düzeltilmesi bir yana, alabildiğine yeni hatalar yapılmış: Pek çok kelime, hatta tümüyle bir cümle atlanmıştır.
“- ‘Önsöz’e bakalım: Sayfa 37’de birkaç kez Grundrisse’nin sözü edilmektedir. Oradan da anlaşılacağı gibi, Toplum Biçimlerinin Gelişimi’ne, -diğerleri yanında- Önsöz olarak yazılmış, fakat her nedense kitaba dahil edilmemiş bir yazıdır bu.
“- ‘Genel Giriş’in ne olduğu besbelli: Tarih-Devrim-Sosyalizm kitabının TEZ bölümü...
“- Geri kalan bölümlere gelince... Kıvılcımlı, 1965 yılı ‘Tarih Tezi’ni yayınlamaya girişirken, konuyla ilgili alabildiğine yığılmış malzeme ve etütlerinden belli bir bölüğünü ayırıp düzenlemiş ve matbaaya verilmek üzere daktilo edilmesini sağlamıştı. Ne var ki, bu kadarı bile, o günkü şartlarda epeyce hacimli sayılacak bir kitabın ortaya çıkmasını önleyemiyordu. İster istemez, daha az aktüel olan kimi bölümler ayrılarak, kitap Tarih-Devrim-Sosyalizm adıyla yayınlandı. Çıkarılan bölümler bir kenara kondu. Sonra bu kılıç artıkları belli bir düzen içinde yeniden daktilo edildi.
“Görüldüğü gibi, bu bölümler, bizzat Kıvılcımlı tarafından ‘Tarih Tezi’yle en uzak ilgili bölümler sayılarak, Tarih-Devrim-Sosyalizm kitabına dahil edilmemiştir. Nerede kaldı, bunların Tarih Tezi adı altında yayınlanmaları?
“Nitekim, yayıncılar da işin farkındalar ki: İlgili bölümlerde var olmayan ‘Tarih Tezi’ni, şuradan buradan derleme yazılarla kitaba monte etme ihtiyacını duymuşlar. Oysa bunlara hiç gerek yoktu. O metinler, mütevazi bir başlık altında ve ne oldukları aslına uygunca belirtilerek basılabilirdi. Çok da yararlı olurdu.” (Tarih Yazıları s. 3-4)
Başka yerde de kullandığım bu uzun alıntıyı tekrar tekrar kullanmakta fayda görüyorum. Çünkü halen birçok internet sitesinde Kıvılcımlı’nın kitapları arasında “TARİH TEZİ” yanıltıcı başlıklı bu kitap metni duruyor, araştırmacılar metinden alıntılar yaparken kitabın adını da anıyorlar. Oysa Fuat Fegan’ın dediği gibi Tarih tezi birçok kitaptan oluşan bir tarih külliyatı. Onun içinden bazı bölümlere TEZ adını takmak çok iyi niyetli değil kanımca.
1975 yılında kurulan yeni Vatan Partisi tarafından kurulan Tarihsel Maddecilik Yayınları da birçok Kıvılcımlı kitabı bastı. Bunlardan Osmanlı Tarihinin Maddesi cilt 1 ve 2 Kıvılcımlı’nın yeni yazıya aktarıp, Ekim 1970 tarihinde daktilo ettirdiği ancak yayınlamaya fırsat bulamadığı metinlerdi. Daktilo hatalarına bile dokunmadan bu ham metin yayınlanmış, hem de 3. Cilt yani devamı olmadan.
Bu yayınevinin yayınladığı başka bir kitap da Tarihöncesi-Tarih-Devrim-Sosyalizm kitabıdır. Yukarda Tarih ve Devrim Yayınevinin yaptığı yanlışı bu yayınevi de tersten yapmış. Kıvılcımlı’nın ayırdığı notları, kendi meşreplerince Tarih Devrim Sosyalizm Kitabının içine dağıtmışlar. Hem de Kıvılcımlı’nın sağken yapmadığını, “Kıvılcımlı da sağ olsaydı böyle yapardı” diyerek.
Tarihsel Maddecilik Yayınları bu kitaplardan başka, daha önce metni Aydınlık Sosyalist Dergi’de yayınlanmış olan Deccal Nasıl Kapımızı Çalıyor? Ve Kıvılcımlı’nın Ankara Hukuk Fakültesinde verdiği Durum Yargılaması konferansının metnini ilk defa kitap olarak yayınladı. Daha önce hiç yayınlanmamış olan Emperyalizmin Loş Gücü: Finans kapital Denen Gizli Kuvvet metni de broşür olarak yayınlandı. Bunların dışında bu yayınevi, Kıvılcımlı’nın başka birçok gazete ve dergi yazılarının da birleştirip birkaç broşür daha yayınladılar.
Bu yayınevlerinin dışında Ankara’daki Derleniş Yayınevi Kıvılcımlı’nın 1971’de artarda yayınladığı Oportünizm Nedir?-Halk Savaşının Planları-Devrim Zorlaması, Demokratik Zortlama’yı tek kitap olarak bastı. Ayrıca, Türkçe’nin Üreme Yolları, Eyüp Konuşması, Anarşi Yok Büyük Derleniş ve Türkiye Köyü ve Sosyalizm gibi kitaplar da bu yayınevinden çıktı.
1978 yılında kurulan YOL Yayınları da epey miktar Kitabını bastı Kıvılcımlı’nın. Özellikle daha önce hiç yayınlanmamış olan YOL serisinin bazı kitapları bu yayınevi tarafından basıldı. İhtiyat Kuvvet Milliyet: Şark kitabı bunların en bilineni. Siyasetimiz, Dinin Türk Toplumuna Etkileri gibi kitaplar da yayınladı YOL Yayınları.
1980’yılına kadar bu kitaplar ve broşürler yayınlandı. 1971 darbesinden 1974 affına kadar olan 3 yılı saymazsak, o 7 yıl için çok hızlı geçen bir yayıncılık dönemi. 3-4 koldan da gitse, Kıvılcımlı eserlerinin en çok basılıp yayıldığı ve okunduğu dönemdir. Üstelik Milliyetçi Cephe hükümetlerinin can güvenliğini neredeyse yok ettiği, faşist militanların katliamlar yaptığı kızılca kıyamet gibi bir dönemde oldu bunlar.
Geliyoruz 1980 12 Eylül darbesi sonrasına. Darbe sonrası ilk yayınlar o zamanki Tarih Bilimi Yayınları tarafından yapıldı. Osmanlı Tarihi, Ekonomik Mücadele gibi isimlerle, ancak Kıvılcımlı’nın daha önceleri kullandığı Himmet Kırşehirli imzasıyla yayınlanan kitaplar oldu.
90’lı yıllarda İstanbul’da yeniden kurulan Derleniş Yayınevi çok sayıda Kıvılcımlı kitabı bastı. Bu yayınevinin en önemli hizmeti, daha önce yayınlanmamış olan diyalektikle ilgili notlardan önemli bir kısmını Diyalektik Nedir, Nasıl Kullanılır, Ne Değildir? İsmiyle kitaplaştırmış olmasıdır.
Yine aynı yıllarda faaliyette bulunan Diyalektik Yayınları da Kıvılcımlı kitapları yayınladı. Bu yayınevi de Sosyalist gazetesindeki yazıları eksik de olsa yayınlayarak bir hizmette bulundu.
O yıllarda yayın yapan yayınevlerinden biri de Bibliotek Yayınevidir. Bu yayınevi bütün eserleri yayınlamak gayretiyle yola çıkıp, külliyata yakın eseri de yayınlamış neredeyse. YOL serisinin tamamını yayınlayan ilk yayınevi olmuşlar. Ancak gerek maddi sorunları, gerekse siyasi faaliyetlerinden dolayı tüm seriyi çok ufak puntolarla ve çok kötü bir mizanpajla 2 ciltte toplayarak yayınladılar. Bu eksikliklerine rağmen o 2 cilt uzunca bir süre YOL serisine ihtiyaç duyanların başucu kitapları olarak önemli hizmet görmüşlerdir.
Bu arada Kıvılcımlı’nın Devrim Nedir? Eserinin bir baskısının da Alaz yayınları tarafından yapılmış olduğu bilgisini verelim.
Kıvılcımlı’nın ölümünden sonraki yayıncılıkta önemli bir aşama da Sosyal İnsan Yayınları’nın kurulmasıdır. 3 yıl yayın öncesi binasının inşaatında çalıştığım, 5,5 yıl da yayınevi yöneticisi olarak başında bulunduğum bu yayınevi ile ilgili olarak, GİRİŞ yazısında da belirttiğim gibi “Bir Yayınevi Öyküsü”nü yazmaya devam ediyorum. Burada yayınlarla ilgili kısa bilgi vereyim.
Sosyal İnsan Yayınları 2006 Haziran sonu kuruldu. İlk kitabı olan Osmanlı Tarihinin Maddesi 2007 Şubat ayında yayınlandı. Son yayını benim sorumluluğumda 2011 Temmuz ayında yapıldı. Daha sonra 2014 yılında yapılan 2 kitap yayını (Komün Gücü ve Tarih Devrim Sosyalizm)ise, yine benim hazırladığım, İSBN numaralarını da aldığım hazır kitaplardı. Sonra ne değişiklikler yapıldığını bilmiyorum.
5,5 yıllık süre içinde Kıvılcımlı’ya ait 55 kitap, 8 broşür basıldı. Ayrıca Kıvılcımlı’nın olmayan 6 kitap daha yayınlandı. Yayınlanan 55 Kıvılcımlı kitabının birisi (Bergsonizm) eski yazıdan yeni yazıya aktarılarak ilk defa basılmıştır. Daha önce Bibliotek Yayınevi tarafından 2 cilde sıkıştırılan YOL Serisi de Kıvılcımlı’nın vasiyetine uygun olarak “her biri ayrı kitaplar halinde” 9 kitaplık set olarak yayınlandı. Yayınlanan diğer kitapların ikisi (Tarih Yazıları ve Gençliğe Yazılar) benim, Kıvılcımlı’nın yayınlanmış ve bazı yayınlanmamış yazılarından yaptığım derlemeler olarak ilk defa yayınlanmış kitaplar.
Bu kitaplarla, Kıvılcımlı’nın yayınlanmış tüm eserleri derli toplu biçimde “Bütün Eserleri” formatında yeniden yayınlanmış oldu.
Bu kitapların dışında yayınlanmamış, çevrilmiş ya da çevrilmeyi bekleyen eserler var. Ayrıca daha önce toplamaya çalıştığım ama yayınevinden uzaklaştırılınca ortada kalan dergilerde yayınlanmış yazıların bir kitapta toplanması görevi var.
Bu bölümde YOL Serisinin, Broşürlerin ve 20 daha başka kitabın tanıtımını bulacaksınız.